દશામાની વાર્તા

શ્રાવણ માસની અમાસના દિવસે ઘણી સ્ત્રીઓએ દશામાનું વ્રત કર્યું હોવાથી તે નદીએ નહાવા જવા લાગી . આ સ્ત્રીઓ નદીએ નહાતી અને પૂજા કરતી હતી . નદીના કાંઠે રાજાનો મહેલ હતો . રાજાની રાણી ઝરૂખામાંથી બધી સ્ત્રીઓને નાહી પૂજા કરતી જોઈ . દાસીને કહ્યું , “ જા આ બહેનોને પૂછી આવ કે તમે કયું વ્રત કરો છો ? ” દાસી નદી કાંઠે આવી અને કહેવા લાગી , “ બહેનો ! તમે કયું વ્રત કરો છો ? એક બહેન બોલી , “ અમે દશામાનું વ્રત કરીએ છીએ . ” એ વ્રત નીવિધિ મને ન કહો ! ત્યારે બીજી સ્ત્રી બોલી , દસ સૂતરના તાંતણા લેવા , તેને દશ ગાંઠો વાળવી

અને ઘેરાને કંકુ લગાવી તે ઘેરો હાથે અને કળશે બાંધી દેવો , એક માટીની સાંઢણી બનાવી તેની સ્થાપના કરવી , દશામાના નામનો દીવો કરી પ્રાર્થના કરવી અને દશ દિવસ નકોરઢ ઉપવાસ કરવા અથવા એકટાણું ભોજન કરવું . ” દાસી  મહેલે આવી રાણીને બધી વાત કરી પછી જ્યારે રાત્રે રાજા ઘેર આવ્યા એટલે રાણીએ રાજાને પૂછયું કે , “ હું દશામાનું વ્રત કરું ? ” ત્યારે રાજાએ પૂછયું કે , “ દશામાનું વ્રત કરવાથી શું લાભ થાય છે ? ” ત્યારે રાણીએ કહ્યું કે , “ નિર્ધનને ધન મળે , પુત્ર પરિવાર વધે , સુખ શાંતિ અને સંતોષ મળે . આ રીતે વ્રત કરનાર દરેકની મનોકામના પૂર્ણ થાય છે . ” ત્યારે રાજા અભિમાનમાં છલકાઈને બોલે છે કે , “ મારે ધન , દોલત , રાજપાટ , હાથી - ઘોડા , પુત્ર પરિવાર બધું જ છે . મારે કશી જ કમી નથી . તેથી વ્રત કરવું નથી . ” આ સાંભળી રાણીને ખૂબ જ ગુસ્સો આવ્યો . એ રિસાઈને ખાધા વગર પોતાના શયનખંડમાં જઈને સૂઈ ગઈ . આ બાજુ રાજા ઉપર દશામા કોપાયમાન થયાં . રાત્રે દશામાં આવી તેના આખા રાજમહેલમાં ફરી વળ્યા . આથી સવારમાં રાજ્યમાં અંધાધુંધ થવા માંડી . તિજોરીમાં એકેય પૈસો ન મળે . કોઠારમાં જોવા ગયા તો અનનો કણ ન મળે . આ બધી વાત આખા નગરમાં ફેલાતાં પ્રજાજનો કહેવા લાગ્યા , “ હે રાજા ! તમે નગર છોડી ચાલ્યા જાવ . તમારા ઉપર દેવીનો કોપ ઉતર્યો લાગે છે . તેથી તમારે માથે ખરાબ દશા બેઠી છે . ” આ સાંભળી રાજા રાણી બંને પુત્રોને લઈને નગર છોડી ચાલી નીકળ્યા . નગરની બહાર બગીચામાં તેઓ આરામ કરવા

બેઠા તો બગીચો સુકાઈ ગયો . ત્યારે રાણી કહે છે કે , “ આપણી દશા ખરાબ છે . તો આપણે જ્યાં જઈએ ત્યાં અહિત થશે . માટે અહીંથી ચાલી નીકળો . ” રસ્તામાં બંને કુંવરો કહેવા લાગ્યા , “ અમને તો ભૂખ લાગી છે ” પણ રાણી તેમને સમજાવીને રાખે છે . એટલામાં એક ગામમાં બહેનપણીનું ઘર આવતાં તે બંને કુંવરને લઈ બહેનપણીને ઘરે જઈને કહે છે કે , “ જરા બંને બાળકોને ખાવા આપને . આ બંનેને ખૂબ જ ભૂખ લાગી છે . ” ત્યારે તેની બહેનપણીએ રાણીને કહે છે કે , “ જા જા હું તો તને ઓળખતી પણ નથી અને મારા ઘેર તું ખાવા આવે છે ? ” આથી રાણીને ઘણું જ દુ : ખ થયું . અને પછી તેઓ ત્યાંથી આગળ ચાલી નીકળ્યાં . રસ્તામાં બંને કુંવરને તરસ લાગી એટલામાં વાવ આવતાં રાણી બંને કુંવરોને લઈને પાણી પીવડાવવા જાય છે . ત્યાં તો દશામાએ અદેશ્ય સ્વરૂપે તેના બંને બાળકોને પાણીમાં ખેંચી લીધા . આથી રાણી રડતી રડતી રાજા પાસે આવી અને કહ્યું કે , “ આપણાં બંને બાળકો વાવમાં પડી ગયાં ” આથી રાજા કહે છે કે “ કલ્પાંત ન કરશો એ તો જેના હતા તેને લઈ લીધા છે . ” ત્યાંથી તેઓ આગળ ચાલી નીકળ્યાં . એવામાં રાજાની બહેનનું ગામ આવ્યું . ત્યારે રાજાએ કહ્યું કે , “ આ તો મારી બહેનનું ગામ છે . તેને મળ્યા વગર કેમ જવાય ? ” ગામમાં પખાલી સાથે કહેવડાવ્યું કે , “ તમારા ભાઈ ભાભી તમને મળવા આવ્યા છે . ” ત્યારે બહેનને વિચાર આવ્યો કે ભાઈની દશા ખરાબ હેવી જોઈએ . નહિતર મારા ભાઈ હાથી , ઘોડા , પાલખી સાથે આવે . ચોક્સ તેમની દશા ખરાબ હેવી જોઈએ . તેથી તેને પખાલી સાથે સુખડી તેમજ

સોનાનું સાંકળું માટલીમાં મૂકી ભાઈ જ્યાં બેઠા હતા ત્યાં મોકલ્યું . પરંતુ જ્યારે રાજાએ માટલી ખોલી ત્યારે સુખડીના કોલસા થઈ ગયા અને સોનાનું સાંકળુ સાપ બની ગયો . ત્યારે રાજા વિચાર છે કે , માં જણી બેન કોઈ દિવસ ભાઈને મારી નાખવા માટે રાજી ન હોય , ચોક્કસ મારી દશાનું પરિણામ છે . તેથી રાજાએ માટલી ત્યાં જ જમીનમાં ઘટી અને આગળ ચાલી નીકળ્યાં . આગળ જતાં એક નદીના કાંઠે એક ખેડૂતના વાડામાં ખૂબ જ તરબૂચ થયાં હતાં . રાણીએ કહ્યું કે , “ ભાઈ ! અમને એક તરબૂચ ખાવા આપો તો સારું ” ખેડૂતને દયા આવી તેણે રાણીને તરબૂચ આપ્યું પણ રાજા રાણીને સૂર્ય આથમ્યા પછી ન જમવાનો નિયમ હોવાથી તેઓ તરબૂચને ત્યાં જ મૂકીને સૂઈ ગયાં . ત્યાં તો બાજુના ગામના રાજાના કુંવર રિસાઈને નાસી ગયો હતો . તેથી તેના સૈનિકો કુંવરને ખોળતાં ખોળતાં ત્યાં આવ્યાં . હવે રાજા - રાણી , પોતાની બાજુમાં જે તરબૂચ મૂકીને સૂતા હતા . તે તેની દશાના પ્રતાપે ખોવાયેલા કુંવરનું મસ્તક બની ગયું . તે જોતા સૈનિકો રાજ - રાણીને અપરાધી ગણીને ખૂબ જ માર માર્યો . પછી તેમને દોરડાંથી બાંધી પોતાના રાજા પાસે રાજમહેલમાં લઈ ગયા પછી ત્યાંના રાજા પોતાના કુંવરનું મસ્તક જોઈ ખૂબ જ ગુસ્સે થઈ ગયા . અને બંનેને પોતાના પુત્રના હત્યાર ગણીને જેલમાં પૂરી દીધાં . આવી રીતે દશામાના વ્રતનું અપમાન કરવાથી મહેલમાં રહેનારા જેલમાં રહેવા લાગ્યા . એમ કરતાં કરતાં બીજા વર્ષે શ્રાવણ માસ આવતાં રાણીના મનમાં થયું કે મારા પતિએ દશામાનું વ્રતનું અપમાન કર્યું હતું . તેથી માતાજી રૂઠયા છે . માટે રાણીએ

દશામાંનું વ્રત કરવાનો નિશ્ચય કર્યો . રાણીએ દશામાનું વ્રત ખૂબ જ શ્રદ્ધાપૂર્વક કર્યું અને જેલના ઉપરી ખૂબજ દયાળું લેવાથી તેની પાસે વ્રતનું ઉજવણું કરવાની બધી જ સામગ્રી મંગાવી . અને સગવડતા પણ કરાવી ઉપરીને રાણી ઉપર દયા આવવાથી તેનું કામ કરી આપ્યું . વ્રતના જ ઉજવણી વખતે દશ મુઠ્ઠી ઘઉં ભરડાવી તેની લાપસી બનાવી સર્વને પ્રસાદી આપી . પોતે પણ પ્રસાદ લીધો પછી માતાજીની સાંઢણી નદીમાં પધરાવી આ પ્રસાદ રાજાએ પણ ખાધો હતો . તેથી દશામાંએ તેમની દશા પલટાવી નાખવાનો વિચાર કર્યો . પછી રાજાને દશામાં સ્વપ્નમાં આવ્યાં અને કહ્યું , “ હે રાજા ! જેમને તે જેલમાં પૂર્યા છે . તે તારા કરતાં મોટા રાજ્યનો રાજા છે . તેણે તારા પુત્રની હત્યા કરી નથી , પરંતુ તારો પુત્ર આવશે માટે તું જેલમાં પુરાયેલા રાજા રાણીને છોડી તેમની ક્ષમા માગજે . જો તું આ વાત સાચી નહીં માને તો જેવી તેમની દશા થઈ તેવી તારી દશા થશે . ” એમ કહી માતાજી અંતધ્યાન થઈ ગયા . રાજાને પછી ઊંઘ આવી નહીં તેથી તેણે સવારે વહેલા ઊઠીને પોતાના સ્વપ્નની વાત સર્વેને કહી સંભળાવી . એટલામાં રાજકુંવર પણ માની કૃપાથી પાછો આવ્યો . રાજાએ ખાત્રી કરવા પેલું કુંવરનું માથું જોયું તો તે તરબૂચ નીકળ્યું . પોતાનું સ્વપ્ન સાચું લાગ્યું . તેથી તે પોતે જ જેલમાં જઈ રાજા રાણીને છોડી તેમના પગમાં પડી તેમની ક્ષમા માગી તેમને રાજમહેલમાં લાવીને તેનો સારો આદર સત્કાર કર્યો અને પછી સર્વ હકીકત કહી સંભળાવી . આથી રાજા રાણીએ તે રાજાની રજા માગી . રાજાએ હર્ષ

સાથે હાથી , ઘોડ , રથ નોકર - ચાકર વગેરે આપ્યું . રાજા - રાણી ત્યાંથી રથમાં નીકળ્યાં . પોતાના રાજ્યમાં આવતાં રસ્તામાં રાજાની બહેનનું ઘર આવ્યું . રાજા વિચારે છે કે લાવે હવે માટલું કાઢી જોઉં , માટલું કાઢી જોયું તો સરસ સુખી અને સોનાનું સાંકળ જોયું . માટલું રથમાં મૂકી ચાલી નીકળ્યાં . એમ કરતાં તેઓ જે વાવ પાસે પાણી પીવા ગયાં હતાં ત્યાં આવ્યાં ત્યારે દશામા એ વિચાર કર્યો કે બંને બાળકો લીધા તો ખરા પણ હવે આપવા કેવી રીતે તેમ વિચાર કરીને તેમણે ડોશીનું રૂપ લઈ બંને બાળકો બંને આંગળીએ વળગાડીને આવ્યાં અને બૂમ પાડી કહ્યું , “ કે આ કોઈના કુંવરો ભૂલા પડ્યાં છે . તેને લેતા જાવ . ” રાજાએ રથ ઊભો રાખ્યો તે પોતાના પુત્રને ઓળખી ગયાં અને બંને પુત્રને ઓળખી ગયાં અને બંને પુત્રને હેતપૂર્વક છાતી સરસા લગાડી દીધા . આ ડોશી દશામાં પોતે હતાં . રાજાને કહે કે , “ હવે તમારી દશા વળતી થઈ છે . તમે તમારા રાણીને અભિમાનમાં છલકાઈને દશામાના વ્રત વિષે ગમે તેમ બોલ્યાં હતાં . તેથી તમારી દશા કઠણ બની ગઈ હતી . હવે તને સમજાયું હશે કે કોઈ દેવ દેવીની અવગણના કરવી નહીં . જાવ હવે તમે રાજ્યમાં સુખેથી રહો . ” બધા રથમાં બેસી પ્રથમ હતી તે બહેનપણીના ઘર પાસે આવ્યાં . જેને તેમનું અપમાન કર્યું હતું . તે બાર ઊભી હતી . તે ઘડી અને રાણીને ભેટી પડી , રોકાઈ જવા માટે ખૂબ જ આગ્રહ કર્યો . જયારે દશા ખરાબ હતી ત્યારે રોટલોય નોતો આપ્યો . અત્યારે મિષ્ટાનથી જમાડે તો પણ નકામું છે . એમ કહી તેઓ નગરની ફૂલવાડીમાં આવી પહોંચ્યા . ત્યાં તો ફૂલવાડી 

લીલીછમ બની ગઈ . રાજાના આગમનની ખબર પડતાં સર્વ નગરજનો વાજતે ગાજતે સામૈયા સાથે રાજાને રાજમહેલમાં લઈ ગયા . દશામાંના પ્રતાપે રાજા સુખી થયાં રાણીએ પાંચ વર્ષ પૂરા થતાં વ્રતનું ઉજવણું કર્યું . રૂપાની સાંઢણી જળમાં પધરાવી , બ્રાહ્મણોને દક્ષિણા આપી અને વ્રતનું રૂડી રીતે ઉજવણું કર્યું . માના પ્રતાપથી સુખ શાંતિ અને સંતોષમાં રહેવા લાગ્યાં . જય દશામાં જેવા રાજા - રાણીને ફળ્યાં તેવા સર્વેને ફળજો . વ્રત કરનાર , વાર્તા લખનાર , વાંચનાર સર્વેની દશા સુધારજો . સુખ સંપત્તિ અને સંતતિ આપજો . શ્રદ્ધા અને વિશ્વાસનું પ્રદાન કરજો .

                      🙏જય દશામાં 🙏